Matbaayı kim icat etti ve dünyada neleri değiştirdi? İcat eden kişi nasıl zorluklarla karşılaştı ve ilk matbaa ile günümüzde kullanılan matbaa arasında ne gibi farklar bulunuyor?
Keşfedilmesi ile dünyada bilimsel ve kültürel bir ilerleme sağlayan matbaayı kim icat etti? Öncelikle matbaanın önemini inceleyelim. Matbaa, keşfedildikten sonra kitap çoğaltımı çok daha kolay bir hale geldi. Bilgilerin bu kadar kolay bir şekilde kopyalanabilmesi ve çoğaltılabilmesi, bilgilerin nesilden nesle aktarılmasını kolaylaştırdı. Matbaa, 593 yılında, ilk haliyle icat edilmiştir. Bu dönemde icat edilen matbaa oldukça ilkel bir yapıdadır. Bu yazımızda bu ilkel matbaadan bahsedeceğiz.
Tarihte ise kayda değer biçimde kullanışlı ilk matbaa aslında kuyumcu olan Johannes Gutenberg tarafından 1447 yılında icat edilmiştir. Bu yazımızda matbaanın ilk modern versiyonundan yani Johannes Gutenberg’in icadından da bahsedeceğiz. Öncelikle, Johannes Gutenberg kimdir?
Yazıda Neler Var?
Matbaayı Kim İcat Etti?
Johannes Gutenberg, 1398 yılında Kutsal Roma İmparatorluğunda dünyaya gelmiştir. Soylu bir ailede doğmuştur. Babası Friele Gensfleisch zur Laden, annesi Else Wirich’dir. 1411 yılında, aristokrat bir aile oldukları için yaşadıkları yerden ayrılmaya mecbur bırakıldılar. Sonrasında Gutenberg, üniversitede kuyumculuk eğitimi almıştır. ‘Matbaayı kim icat etti?’ başlığımızda bahsettiğimiz gibi Gutenberg aslında kuyumcudur. Strassburg’a taşınıp, burada kuyumculuk, metalcilik, basım ve zanaatkârlık ile ilgilenmeye başladı.
1440’lı yıllarda, tahtalara harfler oyularak basım gerçekleştiriliyordu. Aslında oldukça ilkel ve zor bir yöntem kullanılıyordu, diyebiliriz. Ayrıca Gutenberg matbaa icadı için ufak ufak çalışmalara başlamıştı. Gutenberg, harflerin kalıplarını tahtaya oyuyor, içerisine metal dolduruyor ve metal donunca harfleri çıkarıp, yeniden kullanılabilir metal harfler elde ediyordu.
Gutenberg’in İcat Sürecinde Yaşadığı Zorluklar
Gutenberg, oldukça zeki ve başarılı bir kişiydi. Ancak çalışmalarını ilerletemiyordu. Bunun sebebi maddiyattı. Bu sebeple Johannes Fust ile ortak oldu. Ortaklıkları sonucu ilk kitaplarını basmışlardı. Bu kitap, Kutsal kitabın Vulgata versiyonudur. Her şey güzel gidiyordu ancak Gutenberg borcunu ödeyemiyordu. Bu sebeple Johannes Fust ortaklıktan vazgeçti ve yaptığı bütün yatırımlara (araç gereçlere) el koydu.
Pes etmeyen Gutenberg, Konrad Humery isimli memurun yatırımıyla yeni araç gereçlerini topladı ve bir baskı makinesi kurdu. ‘Matbaayı kim icat etti?’ sorusunun cevabı olan bu isim, bu makine ile dil bilgisi ile ilgili kitaplar, sözlükler ve birkaç çeşit daha kitap bastı. Nitekim başarıya ulaşmış olsa da Gutenberg hiçbir zaman hak ettiği ölçüde para kazanamadı.
Mainz Başpiskoposu, sağlık durumu gittikçe kötüleşen Gutenberg’e sahip çıktı ve onu sarayına aldırdı. Gutenberg, maalesef hak ettiği değeri hayattayken görmedi. Bu değerli mucit, 3 Şubat 1468 yılında hayata gözlerini yumdu.
İlk Matbaa Ne Zaman İcat Edildi?
İlk matbaa Uzak Doğu’da, Çin’de icat edilmiş ve kullanılmıştır. Matbaanın ilk modeli olması sebebi ile oldukça ilkel bir versiyonudur. İlk basılan eser Çincedir. Bu eser ‘İmparatoriçe Shotoko- Budizm’in Kutsal Metinleri’ olarak bilinir. Bir Çin vatandaşı, porselenden kalıp çıkararak oluşturduğu harfleri kullanarak baskı yapmıştır. Bu baskı tekniği ‘Matbaayı kim icat etti?’ başlığı kapsamında bahsettiğimiz Johannes Gutenberg’in metal ile harfler oluşturma tekniğine oldukça benziyordu.
Çin’den sonra Uygurlar da matbaacılık ile ilgili eylemlerde bulunmuştur. Bu sebeple matbaacılık çok eski kökenlere dayanıyor, diyebiliriz. Tu-Hang isimli mağarada matbaa ile ilgili bazı kalıntılar bulunmuştur. 500’lü yıllardan sonra ise, matbaa baskıları genellikle kumaşlara yapılmıştır. Matbaaya benzer teknikler kullanan bir başka coğrafya da Mısır’dır. Mısırda tahta ile kalıplar oluşturulmuştur. Bu tahta kalıplar ile baskı yapılmıştır. Zaman içinde bu işte iyiye gitmeye başlayan Mısır halkı, Arapça metinleri de basmaya başlamıştır.
Osmanlı devleti ise matbaa ile Islahat Hareketleri sürecinde tanışmıştır. ‘Matbaayı kim icat etti?’ başlığı kapsamında bahsettiğimiz modern matbaa, Osmanlı Devleti’ne nispeten geç ulaşmıştır, diyebiliriz. İlk basılan eser Kitab-i Lügat-i olmuştur. Padişahlar ilk zamanlarda bu işe çok ısınmamış, çok sınırlı sayıda basım yapılmasına izin vermişlerdir. Bu padişahlardan bazıları ve bastırdıkları kitap sayıları şu şekildedir:
- II. Bayezid- 19 kitap
- Yavuz Sultan Selim – 33 kitap
Matbaacılığın ilerlemesi ve tamamen kabul görmesinin bir kanıtı olarak, 1800’lü yıllarda Üsküdar matbaası açılmıştır.
Günümüzde Matbaa
Matbaanın keşfi tarihte oldukça önemli bir yere sahiptir. Matbaa ile bilgilerin, keşiflerin çoğaltılması ve kültürden kültüre aktarımı kolaylaştı. Matbaa, kültürel ve bilimsel anlamda, bir çağın kapanıp başka bir çağın başlamasını sağlayan bir keşiftir, diyebiliriz. Bu devrimi de ‘Matbaayı kim icat etti?’ başlığı kapsamında bahsettiğimiz Çin’deki ilkel buluş sağlamıştır. Ayrıca bilginin sınırları da genişlemiştir. Bunu şöyle açıklayabiliriz; eski zamanlarda bir bölgede buluş yapıldığında, bilimsel bir gelişme olduğunda bu haberin uzak yerlere gitmesi zordu. İnsanlar, matbaa ile şehirler ve hatta ülkeler arasında, bilgi alışverişini daha kolay sağladı. Bu durum dünyanın daha hızlı bir şekilde gelişmesine olanak sundu.
Günümüzde matbaa hala çok önemli bir yere sahiptir. İnsanlar teknoloji ile matbaanın öneminin azaldığını düşünmektedirler. E-kitapların okunma oranının her geçen gün artması, insanlara bu düşünceyi vermektedir. Matbaanın önemini kaybetmesi gibi bir durum söz konusu değildir. Unutmamalısınız ki, matbaa sadece kitap basımından ibaret değildir. İnsanlar, teknoloji ile matbaayı çok daha fazla geliştirmektedir. Böylece teknolojik özelliklere sahip matbaaların kullanım alanı genişlemiştir. O zaman günümüzde matbaanın kullanım alanını inceleyelim.
Günümüzde Matbaanın Kullanım Alanı
Teknolojinin ilerlemesi ile matbaacılık sektörü de gelişmiştir. Bildiğiniz gibi insanların çok fazla talep ettiği ve kültürel anlamda çok önemli bir yere sahip olan kitap, gazete ve dergi gibi kaynakların basımında matbaa kullanılır. Ayrıca farklı farklı matbaacılık firmaları sektörde faaliyetlerini sürdürüyor. Bu durum iş olanağı için çok iyi bir fırsattır.
Matbaa reklamcılık ve tanıtım için de oldukça önemli bir yere sahiptir. Broşürler, reklam panoları vb. birçok alanda matbaayı kullanıyoruz. Sadece bilgi aktarımı değil, insanların sizi tanıyabilmesi için de matbaacılık oldukça fayda sağlamaktadır.
Reklamcılık ve kitaplar dışında, matbaa üretim alanında da oldukça önemlidir. Ürünlerin etiketlerinin basılması, ambalajlarının basılması, matbaanın faaliyet alanları arasındadır. Sonuç olarak matbaa, ‘Matbaayı kim icat etti?’ başlığı kapsamında bahsettiğimiz ilkel icattan, bu kadar önemli bir yere sahip olacak kadar gelişmiştir.
Matbaayı Kim İcat Etti? Matbaa’nın Değişimi yazımız ilginizi çektiyse Kurşun Kalemi Kim İcat Etti? İçerisinde Neler Var? yazımıza da göz atmalısınız.
