Teleskopu kim icat etti sorusu yıllar boyunca tartışılmış ve her mucit teleskopu kendisinin bulduğunu insanlara inandırmaya çalışmışlardır. Peki gerçekte kim icat etti, icattan önceki dönemlerde neler oldu?
İnsanın arayışı, merakı ve uzakları yakın etme hevesi teleskopu veya muadillerini tarih boyunca bir ihtiyaç gibi ortaya çıkarttı. Bu nedenle teleskopun ilk varlığı hakkında kesin bir şey söylemek tarihi açıdan kesin doğruluğu ifade etmeyecektir. Fakat bu durum teleskopu kim icat etti sorusunu da yanıtsız bırakacağımız anlamına gelmiyor. Çünkü tarihi süreçten ziyade teleskop için yapılan ilk patent başvurusundan haberdarız.
Hâl böyle olunca teleskopu kim icat etti sorusuna cevap olarak ilk patent sahibinin adını gönül rahatlığıyla verebiliriz. Bu isim Hollanda’dan: Hans Lippershey. Lippershey esasen bir gözlükçü. Teleskopun patent başvurusunu ise 1608 yılında yapmıştı. Haliyle tarihçiler ve pek çok kişi de teleskopun mucidi olarak Lippershey’i kabul etmekte.
Yazıda Neler Var?
Hans Lippershey’in Teleskopu
Teleskopun mucidi olarak karşımıza çıkan Lippershey, bu teleskopu; biri içbükey, diğeri ise dışbükey olmak üzere iki merceği uzunca bir tüpün içerisine yerleştirerek meydana getirmişti. Burada konuya yabancı olanlar için bir parantez açalım. İçbükey, ortası kenarlarına göre daha ince olan merceğe denilmektedir. Dışbükey ise ortası kenarlarına göre daha kalın olan merceğe verilen addır.
Şimdilerde basit olarak tabir edeceğimiz bu teleskop, nesneleri 3 kat kadar büyütüyordu. O zamanlar için bu büyük bir başarıydı. Düşününce hâlâ öyle olduğunu söylemek mümkün. Ortaya çıkan üründen memnun kalan Lippershey, Hollanda hükümeti tarafından da desteklendi. Çeşitli yeni teleskoplarla birlikte hem icadını hem de servetini oldukça iyi bir konuma getirdi. Yani teleskopu kim icat etti sorusunun cevabı tarihi kaynaklar ışığında; Hans Lippershey’dir.
Teleskopun İcadından Önce
Teleskop, icadından hemen sonra bir başkasının da patent başvurusu yaptığını görüyoruz. Fakat önceki patent başvurusu gereğince bu başvuru kabul görmedi. Bu teleskobu yine Hollandalı olan bir enstrüman yapımcısı Jacop Metius sunmuştu. Hollanda Eyaletleri Genel Müdürlüğü’nde ise ‘uzaktaki şeyleri yakınlardaymış gibi görme’ aracı için verilen bir patent bulunmaktaydı. Dolayısıyla bu dikkate alınmadı fakat daha sonraları bu icada karşı bazı muhalif görüşler ortaya atıldı.
Tahmin edebileceğiniz gibi teleskopun icadının arkasında merceğin icadı onun da arkasında optiğin keşfi yer almaktadır. Burada da tarihi olarak 4 bin yıl kadar geriye gidebiliriz. Merceklere benzer nesneler 4 bin yıl kadar geriye dayanmaktadır. Fakat optiğin özelliklerine dair hiçbir şey bilinmemekteydi. Bununla birlikte 11. yüzyılda modern optiğin babası olarak adlandırılan İbnü’l Heysem, optiği büyük ölçüde ortaya koydu. Oldukça şaşırtıcı fakat lenslerin fiili kullanımı da 13. yüzyılın sonlarında Kuzey İtalya’da ortaya çıkmıştı. 1451 yılına gelindiğinde ise yakını görememe sorununu düzeltmek amacıyla içbükey mercekler kullanılmaya başlandı. Bunun arkasındaki isim ise Cusa’lı Nicholas’tır. Buradan sonra artık hikâye Lippershey’in teleskopu icadıyla birleşmektedir.
Teleskopu Kim İcat Etti Sorusunun Tartışılması
Evet, yukarıda da bahsi geçmişti, teleskopun icadına itirazlar da tarih sayfalarında yer almaktadır. Bu itirazlar yine icadın ortaya çıkmış olduğu topraklardan gelmişti. 1655 yılında Hollandalı bir diplomat olan William de Boreel, teleskopun icadında bir gizem olduğunu ve bunu çözeceğini düşündü.
Teleskopun icat edildiği 1609 yılları Boreel’in çocukluğuna denk geliyordu. O zamanlarda icada dair bir davacının varlığından söz edilmekteydi. Bu kişinin Middelburg gözlük yapımcısı Zachiras Janssen olduğunu öğrenen Boreel, oğlu Johannes Zachariassen ile temasa geçti. Oğul, babasının teleskopu 1590 yılında icat ettiğini söyledi. Bu tanıklık üzerine Boreel, teleskopun gerçek mucidinin gerçekten de bir başkası olacağına daha çok inandı. Varılan bu sonuç 1656 tarihinde yazılmış olan De Vero Telescopii kitabında da benimsendi. Fakat tarihçiler ve buna inanmayan diğerleri hem Boreel’in çalışmalarının tutarsız olduğunu öne sürdü hem de Zachariassen’in ifadelerinin doğum tarihi gibi önemli noktalarda çelişkili olduğunu ortaya koydu. Yine de 1590 tarihinde icat edildiğine dair Janssen iddiası yıllar içinde yayılmaya devam etti. Hatta tarihçi Cornelis, 1906 yılında bu teoriyi destekleyecek iddialarda da bulunmaktaydı.
1682 yılında Londra’dan da teleskopun icadına dair bir itiraz yükseldi. Bu itiraz Roger Bacon’un iddialarıydı. İtirazın odağını Thomas Digges’in 1571 yılında kaleme aldığı “Pantometria” adlı kitabı öncülük ediyordu. Burada da icadın Leonard Digges’a ait olduğu söylenmekteydi.
Teleskopun İcadına Bir Başka İtiraz
Evet, “Pantometria” isimli eserdeki ilgili kısım şöyleydi: orantılı camlar tarafından uygun açılara doğru şekilde yerleştirmekle, yalnızca uzaktaki şeyleri keşfetmekle kalmadı. Mektupları okumak, sikkeleri ve üst yazılarıyla birlikte numaralandırılmış para parçalarını aynı zamanda yedi mil ötedeki o anda özel yerlerde neler yapıldığını açıkladı.
Burada Leonard’ın 1500’lerin ortasında ‘uzak görme camı’na sahip olduğu düşünüldü. Sonraları bu iddialara astronom ve tarihçi olan Colin Ronan da katıldı. Colin Ronan, teleskopun 1500 yılının ortalarında Leonard Digges tarafından icat edildiğini söylediğinde tarih 1990 yıllarıydı.
Tüm bu yönleriyle teleskopu kim icat etti sorusu uzun bir süre tartışma konusu olmuştur. Lippershey’in bunu yapan ilk insan olmadığı iddiası, farklı taraflar tarafından desteklendi. Fakat tarihi kaynaklara göre halen teleskop için ilk patent başvurusunu yapmış olan kişi Hans Lippershey’dir.
Teleskopu Kim İcat Etti, Kim Geliştirdi?
Tüm tartışmalara rağmen şunu açıkça ifade etmeliyiz: Teleskopu ilk olarak Lippershey icat etmiş olsun veya olmasın bugün teleskopun gelişimine öncülük etmiş olan isim Lippershey’dir. Çünkü Lippershey’in yaptığı patent başvurusundan sonra Hollanda hükümeti, konuya önem vermiştir. Daha da önemlisi dönemin önemli bilim insanlarından olan Galileo hemen 1 yıl sonra teleskopu geliştirmeye başlamış ve onun işlevini farklı bir noktaya getirmişti. Teleskopu, insanoğlunun hâlâ en çok görmeyi istediği yer olan gökyüzüne çevirmişti. Bundan sonrası ise tabiri caizse çorap söküğü gibi geldi. Çünkü Lippershey, teleskopu ortaya attığında bir savaş aracı olarak düşünmüştü. Sonuç olarak, şimdilik teleskopu kim icat etti sorusunun en iyi cevabı: Hans Lippershey’dir.
Teleskopu Kim İcat Etti? Uzağı Yakın Gösteren Kim Oldu? yazımızı okuduysanız Telsizi Kim İcat Etti? Nerelerde Kullanılmaktadır? yazımız da ilginizi çekebilir.
